İran’da şok ve yas: 15 saat sonra ölüm haberi eldi

İran son dönemin en önemli siyasi gelişmelerinden biriyle karşı karşıya. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ile beraberindekiler, kendilerini taşıyan helikopterin kırıma uğraması sonucu yaşamlarını yitirdi. Reisi ve beraberindeki heyet, Doğu Azerbaycan eyaletinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ile birlikte baraj açılışı törenine katılmıştı. Törenin ardından bölgeden ayrılan Reisi’nin helikopteriyle irtibat önceki gün 13.30 civarı bağlantı kesildi. 15 saat süren arama kurtarma çalışmaları sonrası düşen helikopterin enkazına ulaşıldı. Enkazın tespitini, saat 2 sularında Türk insansız hava aracı Akıncı gerçekleştirdi.

15 saat süren arama kurtarma çalışmaları sonucu helikopterin enkazına ve 9 kişinin cansız bedenine ulaşıldı. Helkopterde Cumhurbaşkanı Reisi, Dışişleri Bakanı Hüseyin Abdüllahiyan, İran dini liderinin Doğu Azerbaycan temsilcisi Ayetullah Muhammed Ali El Haşim, Doğu Azerbaycan Eyalet Valisi Malik Rahmeti, Cumhurbaşkanının koruma birimi komutanı Serdar Seyed Mehdi Musavi, helikopter pilotu Albay Seyed Taher Mostafavi, yardımcı pilot Albay Mohsen Daryanush ve uçuş teknisyeni Binbaşı Behrouz Ghadimi ve kimliği belirlenemeyen bir kişi bulunuyordu.

İran’da helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve beraberindeki heyette bulunanların cenazeleri kaza mahallinden alınarak Tebriz’e intikal ettirildi. Tebriz’deki Rahmet Vadisi Mezarlığı yerleşkesine intikali yapılan cenazelerin, yarın yerel saatle 09.00’da halkın katılacağı törenle Tebriz Şehitler Meydanı’ndan Meşhed’e ulaştırılmak üzere Tebriz Uluslararası Havalimanı’na götürüleceği kaydedildi. Meşhed, Reisi’nin doğup büyüdüğü ve siyasi hayatına başladığı yer.

İran devlet haber ajansı IRNA, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ve beraberindeki liderlerin ölümünün ardından İran’ın dini lideri Ali Hamaney’in, beş günlük yas ilan ettiğini duyurdu. Bu süreç içerisinde ülke genelinde olağanüstü hal (OHAL) tedbirlerinin uygulanacağı kaydedildi. İran’ın dışişleri temsilciliklerinde de bayraklar yarıya indirildi.

Hamaney Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed Muhbir’in, Cumhurbaşkanı olarak, anayasanın 131. maddesi gereği yürütme organının başında olduğunu ve ülkede 50 gün içinde seçim yapılacağını açıkladı. Abdullahiyan’ın yerine ise İran hükümet kabinesi, Dışişleri Bakan Yardımcısı Ali Bagheri Kani’yi Dışişleri Bakan Vekili olarak atadı. Geçici Cumhurbaşkanı Muhammed Muhbir, yaşanan hadisenin çok ağır olduğunu ancak ülke yönetiminde hiçbir boşluk meydana getirmeyeceğini söyledi. Devlet görevlilerine seslenen Muhbir, hiçbir suretle görevlerini yerine getirmede zafiyete düşmemeleri gerektiğini ifade etti.

Muhbir, Reisi’nin iktidara geldiği 2021 seçimlerinin ardından başkan yardımcısı seçildi. 68 yaşındaki diplomat, dini lider Ali Hamaney’e yakınlığıyla biliniyor Önümüzdeki 50 gün içinde yeni bir cumhurbaşkanlığı seçimi düzenlemek için üç kişilik konseyin bir parçası olacak. Muhbir, İran’ın Rusya ordusuna karadan karaya füzeler ve daha fazla insansız hava aracı sağlamayı kabul etmesi üzerine Ekim ayında Moskova’yı ziyaret etmişti. Ali Bagheri Kani ise İran adına Batı ülkeleriyle nükleer müzakereleri yürütmüştü.

Reisi, İran siyasetinin, sertlik yanlısı olarak bilinen muhafazakar kesimini temsil ediyordu. Dini lider Ali Hamaney’in halefi olarak gösteriliyordu. İbrahim Reisi, Cumhurbaşkanlığı’na 2021’de, ikinci denemesinde seçildi. İlk kez aday olduğu 2017’de, reformcu kanadın temsilcilerinden Hasan Ruhani’ye karşı yenilmişti. Ruhani’nin yarışmadığı 2021’de ise ilk turda yüzde 62 oy oranıyla Cumhurbaşkanı seçildi. Görevinin sonunda Hameney’in yerine geçmesi beklenen Reisi’nin tek rakibi ise Hamaney’in oğluydu.

Çok sayıda soru işareti barındıran helikopter kazasında, baş şüphelilerden İsrail, kazayla bir ilgisinin olmadığını açıkladı. Tüm dünyanın gözü İran liderinin hayatını kaybettiği kazaya çevrilirken olay kendisine İsrail basınında da geniş yer buldu. İsrail basınına konuşan ve adı açıklanmayan bir İsrailli yetkili, “Reisi’nin ölümüyle ilgimiz yok” açıklamasında bulundu.

İran’da Şah Muhammed Rıza Pehlevi’nin devrilmesine yol açan halk ayaklanması sürecinde aktif bir rol oynayan İbrahim Reisi, ayaklanmanın başarıya ulaştığı 1979 yılı sonrası önemli görevlere getirildi. Ayaklanmanın liderlerinden Ayetullah Beheşti ve Ayetullah Hamaney’in gözde öğrencileri arasına katılan Reisi, 1985’te ülkenin en önemli yargı makamlarından biri olan Tahran Başsavcılığı görevine getirilmişti. İran-Irak Savaşı sürecinde daha önce ayaklanmaya katılan muhalif grupların tasfiye edilmesinde en önemli rollerden birini oynadığı öne sürülen Reisi’nin, 1989 sonrası hapishanelerdeki binlerce muhalifin idam edilmesinin de baş sorumlularından biri olarak gösteriliyor. Kum şehrindeki geleneksel Şii medreselerinden yetişen Reisi, muhafazakar kanat içinde İran Dini Lideri Ayetullah Hamaney’in halefi gösteriliyordu.

İran’daki çoğu devlet görevlisinin aksine 1979’daki İran devrim sürecinde yetişen bir diplomat olmayan İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, önemli bir akademik eğitim alarak dışişleri bakanlığına kadar yükseldi. Emir Abdullahiyan, 2023 yılında İran ile Suudi Arabistan arasındaki diplomatik normalleşme sürecinin mimarı olarak siyasi bir başarı kazandı.

Dünya liderleri İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve beraberindeki heyet ile mürettebatın helikopter kazası sonucu hayatını kaybetmesi nedeniyle taziye mesajı yayınladı. Lübnan ve Pakistan’da üç günlük ulusal yas ilan edilerek bayraklar yarıya indirildi. Lübnan’da da 3 günlük yas ilan edildi. Hindistan Başbakanı Narendra Modi yaptığı açıklamada, Reisi’nin trajik ölümünden derin üzüntü duyduğunu belirterek Hindistan halkının İran’ın yanında yer aldığını söyledi. Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro İran Cumhurbaşkanı Reisi’yi kötü gün dostu olarak nitelendirerek onun olağanüstü bir lider olduğunu söyledi. Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel, “Avrupa Birliği, Cumhurbaşkanı Reisi ve Dışişleri Bakanı Abdullahiyan’ın yanı sıra diğer heyet üyeleri ve mürettebatın helikopter kazasında hayatını kaybetmesinden dolayı taziyelerini iletiyor” ifadesini kullandı. Japonya Hükümet Sözcüsü Yoshimasa Hayashi, Japonya’nın Reisi ve Abdullahiyan’ın ölümünden dolayı İran hükümeti ve halkına derin taziyelerini sunduğunu kaydetti.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Reisi’nin tüm hayatını ülkesine hizmet etmeye adayan olağanüstü bir politikacı olduğunu belirtti. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, “Reisi’nin trajik ölümü İran halkı için büyük kayıp oldu ve Çin halkı da iyi bir dostunu kaybetti.” ifadesini kullandı. Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif yayınladığı mesajda Reisi’nin ölümünün “korkunç bir kayıp” olduğunu kaydederek, Reisi ve Abdullahiyan’ın Pakistan’ın iyi dostları olduğunu söyledi. Pakistan’ın İran halkıyla dayanışma göstergesi olarak ülkede bir günlük ulusal yas ilan edildiğini ve bayrakların yarıya indirildiğini ifade eden Şerif, İran halkının her zamanki cesaretliliğiyle bu trajedinin üstesinden geleceğini belirtti. Arap ülkeleri, Afrika, Latin Amerika ve Avrupa ülkelerinden birçok lider de Reisi için başsağlığı mesajı yayınladı. Öte yandan ölümlü kazaya ilişkin ABD’den ve Beyaz Saray’dan henüz bir açıklama gelmedi.